Dat veranderde rond 1800 toen de Argentijnen zich los wilden maken van Spanje en de gaucho’s zich aansloten bij de Argentijnse generaals José San Martín en Miguel de Güemes. Door hun kameraadschap, groot uithoudingsvermogen en meedogenloze strijdwijze kregen ze meer aanzien. Halverwege de 19de eeuw zagen de grote landeigenaren dat het Pampaland en de koeien veel geld opbrachten. Zo verdeelden zij onderling dit enorme gebied door hun landerijen af te bakenen met prikkeldraad. De gaucho werd gedwongen om voor deze heren te gaan werken. En langzaam verdween zo de echte gaucho, want de landeigenaren wilden op een gegeven moment liever arbeiders, die de machines bedienden dan een man op een paard. Door de literatuur, halverwege de 19de eeuw, werd de mythe rond de gaucho versterkt. José Hernández schreef in 1872 het beroemdste boek over de gaucho: de held Martín Fierro. Het is een spannend verhaal over de gaucho Martín Fierro, die door een moordpartij en verlies van zijn huis op de Pampa ‘matrero’ (vagebond) wordt. Hij vlucht de wijde vlaktes in. Leeft tussen de indianen en op een gegeven moment doodt hij een indiaan om een christenmens te redden en vlucht weer. Hij krijgt te maken met corrupte politie en hebzuchtige landeigenaren. Je moet dit boek zien in een tijd dat Argentinië aan het 'vereuropesen' was en de gaucho’s gedwongen werden in dienst te treden bij de grootgrondbezitters. Het was in feite een eerherstel.

Het andere beroemde boek is Don Segundo Sombra van Ricardo Güiraldes. Hierin beschrijft hij het verhaal van een wees die opgevoed wordt op de Pampa, door een gaucho. Zijn mentor heeft prachtige idealen en zonder deze opvoeding zou de jongen hopeloos verloren zijn geweest op de Pampa. Als dank wordt de gaucho erfgenaam van de rijke landeigenaar. Hiermee wilde de schrijver laten weten dat landeigenaren niet zonder deze gaucho’s konden. Tijdens het weekend rond 11 november is in Argentinië de dag van de traditie (Dia de la Tradición). In alle steden komen de gaucho’s in klederdracht en laten hun kunsten op hun paarden zien. Het paard waar ze op rijden heet caballo criollo. Het is een mix van verschillende rassen uit Spanje en Engeland, maar sinds 1918 een volwaardig ras. Typerend voor de gaucho is zijn kleding, zoals prachtige leren riemen en sjerpen, (zilveren) dolken, laarzen van koeienhuid en (zilveren) sporen. Maar ook zijn broek (bombacha) met zilveren knopen, die als een soort sjerp om zijn benen is gewikkeld, is een typerend kledingstuk.