Het einde van de Zhou-dynastie was een periode van voortdurende schermutselingen tussen wedijverende landheren, en door deze twisten verkeerde een groot deel van de bevolking in armoede. Voor degenen die in deze tijd van chaos leefden leek het alsof de publieke moraal in verval was, en onheilsprofeten waarschuwden dat het land weldra aan totale anarchie ten prooi zou vallen.

Op dat moment verscheen een zachtaardig man uit de staat Lu (het huidige Shandong) ten tonele, wiens ideeën een duidelijk-heid en een eenvoud vertoonden die meer dan twee millennialang de grondslag voor de Chinese moraal zouden vormen.

Om de harmonie te bewaren, zo zei hij, moest de sociale hiërarchie in ere worden gehouden: vaders moesten hun zoons liefhebben, en zoons hun vaders respecteren; het volk moest zijn leiders gehoorzamen, en de leiders moesten het volk welgezind zijn. De beste regering zou heersen door het goede voorbeeld te geven, niet door strenge handhaving van de wetten en vergeldende bestraffing.

Dan waren er drie soorten gedrag: li, yi en ren. Li was het fundamentele verlangen naar winst of voordeel, en was doorgaans, maar niet altijd, een slechte vorm van gedrag. Yi was “rechtschapenheid”, die mensen ertoe bracht anderen te helpen en in het algemeen belang te handelen. Ren was de beste eigenschap om naar te streven – liefde, menslievendheid en mededogen.

Confucius was in de dertig toen hij zijn ideeën begon te verkondigen. Voordien was het onderwijs gemonopoliseerd door feodale machthebbers en alleen tot de kinderen van edellieden beperkt gebleven. Maar Confucius nam studenten uit verschillende sociale klassen aan en gaf persoonlijk les aan meer dan 3000 jongemannen. Hij geloofde dat het onderwijs op de individuele student toegesneden moest zijn, en gaf vaak uiteenlopende antwoorden op dezelfde vraag – afhankelijk van de vraagsteller.

Confucius bekleedde enkele jaren lang regeringsfuncties, maar de beroering van die tijd en het voortdurende gekibbel om de macht frustreerden hem. Op latere leeftijd maakte hij uitgebreide reizen en keerde pas een paar jaar voor zijn dood terug naar Qufu. Zijn discipelen verzamelden zijn filosofie in De Analecta, waarin ieder vers begint met “Kongzi yue” (Meester Kong heeft ge-zegd).

Jaren na zijn dood oogstte De Analecta zeer veel waardering bij latere keizers. Confucius’ leer vormde de basis voor de ambtelijke examens, er werden duizenden tempels voor hem gebouwd en de confuciaanse rituelen werden als een religie beoefend. De Confucius-tempel in Qufu staat als een van ‘s werelds belangrijkste cultuurhistorische monumenten op de werelderfgoedlijst van de UNESCO.