Voor verplichte en aanbevolen inentingen en andere gezondheidszaken, raadpleeg twee tot zes weken voor vertrek naar Bolivia, de websites van het Instituut voor Tropische Geneeskunde (www.itg.be), medische reisadviezen (www.lcr.nl) of van de Wereldgezondheidsorganisatie (www.who.int) voor gedetailleerde informatie. Handig is ook de website www.medicinfo.nl.

Risico bij het drinken van water en voeding. Het grootste probleem dat reizigers vaak ondervinden zijn problemen met de maag en darmen die meestal leiden tot reizigersdiarree. Dit komt doordat over het algemeen de hygiëne niet hoog in het vaandel staat bij de Bolivianen en daarom is het belangrijk om enige voorzorgsmaatregelen te treffen. Het is beter geen kraanwater te drinken, overal wordt goedkoop en betrouwbaar mineraalwater verkocht. Bij avontuurlijke reizen wordt water chemisch ontsmet door middel van het gebruik van jodium, chloordruppels of chloortabletten. Een grote boosdoener is het eten van rauwe groentes, koude salades, fruitsalades en ongekookt en ongebakken voedsel in het algemeen. Daarnaast is het beter niet van marktkraampjes te eten omdat buitenlandse toeristen simpelweg niet gewend zijn aan dit type eten maar ook omdat het voedsel vaak onder slechte hygiënische omstandigheden wordt klaargemaakt. Zo vergeten veel Bolivianen hun handen te wassen na bezoek aan het toilet, een killer voor toeristen. Het is belangrijk altijd waakzaam te zijn bij het eten van voedsel en bij enige twijfel is het beter om het eten te laten staan. Bij diarree is het van belang om voldoende vocht en zout in te nemen om uitdroging te vermijden. Dit kan door speciale zoutoplossingen, maar lekkerder zijn thee met citroen, bouillon, frisdranken en vruchtensappen, aangevuld met zoute crackers. Er zijn commerciële preparaten op de markt (ORS-oplossing). In Bolivia zelf is het raadzaam om de lokale bevolking te vragen of zij lokale middeltjes weten. Zo is er bijvoorbeeld in de Andes de struik muña, waarvan een thee wordt gemaakt of een mate de coca die allebei goed helpen met problemen in de maag en darmen. Tijdens een lange reisdag kan bijvoorbeeld imodium gebruikt worden, die de diarree stopt maar niet het probleem oplost. Als de diarree te lang doorgaat, is het verstandig naar de lokale dokter te gaan, die als het nodig is antibiotica voorschrijft. Soms is het handig om een ontlastingstest te laten doen want met de uitslag weet de dokter gelijk hoe te handelen en vaak blijkt dat een parasiet de boosdoener is.

Hoogteziekte

Dit is een aandoening die kan ontstaan bij snelle stijging naar hoogten boven de 3000 meter. De gevoeligheid voor hoogteziekte verschilt van persoon tot persoon. De beste manier om hoogteziekte te vermijden is om twee à drie dagen te acclimatiseren op bijvoorbeeld 3000 meter en daarna iedere dag op maximaal 300 meter hoger te slapen dan de dag ervoor. In de praktijk is de mogelijkheid hiertoe in de Andes zeer klein doordat het gebergte abrupt stijgt. De luchthaven van La Paz (El Alto) bevindt zich op een hoogte van 4080 m en de stad op 3600 m!

Er komen verschillende vormen van hoogteziekte voor die alle veroorzaakt worden door gebrek aan zuurstof. Milde hoogteziekte treedt van enkele uren tot een dag na aankomst op grote hoogte op. De verschijnselen bestaan uit: kortademigheid, hoofdpijn, misselijkheid en een algemeen onwel bevinden, een soort katergevoel. In Bolivia kun je deze symptomen verminderen door veel water en mate de coca te drinken (geen mythe maar waar!) en zo min mogelijk inspanningen te doen tijdens het acclimatiseren en geen alcohol of koffie te drinken en zwaar voedsel te nuttigen. De meeste mensen zijn na 2-3 dagen wel geacclimatiseerd en realiseren zich niet meer dat ze op zulke grote hoogtes zijn, mits ze niet abrupt naar veel hogergelegen gebieden reizen! De kortademigheid bij inspanningen blijft wel. Een medicijn dat goed helpt bij hoogteziekte en redelijk onschuldig is heet het lokaal verkrijgbare tablet soroche (hoogteziekte) en vermindert of voorkomt de klachten. Eventueel helpt paracetamol ook. Het medicijn dyamox wordt eveneens gebruikt omdat dit de stof acetazolamide bevat die een effect heeft op de hoeveelheid water en zouten in het lichaam en zo de symptomen van de hoogteziekte kan verminderen of voorkomen. Het medicijn heeft echter ook bijwerkingen en kan beter in geval van nood gebruikt worden. De meest effectieve remedie bij hoogteziekte is echter het toedienen van extra zuurstof. De meeste touroperators en de betere hotels beschikken over een fles met zuurstof.

Je moet vooral oppassen bij snelle stijgingen naar grote hoogtes in korte tijd en zware inspanningen zoals bij bergbeklimmen of zware wandelingen. In dit geval kunnen de symptomen erger worden en overgaan in een ernstige hoogteziekte. Hierbij verergert de hoofdpijn, de kortademigheid verhevigt en treedt ook in rust op, vooral ‘s nachts. Je kan zo sloom worden dat hulp nodig is bij eten en aankleden. Bij lopen ontstaat een soort dronkenmansloop. Dit is een ernstige aandoening en kan zonder behandeling leiden tot vocht in de longen en hersenen (long- en hersenoedeem), coma en de dood. In dit geval moet zo snel mogelijk afgedaald worden en er moeten zuurstof en medicijnen worden toegediend.

Het is raadzaam voor het vertrek inlichtingen in te winnen over de risico’s die verbonden zijn aan reizen op grote hoogte. De trekkers en alpinisten dienen een acclimatisatieperiode van een week in acht te nemen waarbij zware inspanning boven de 3500 m vermeden moet worden.

Inentingen

Sinds 25 maart 2008 zijn reizigers verplicht aan te tonen dat zij tegen gele koorts zijn ingeënt, hetgeen impliceert dat reizigers die Bolivia binnenkomen hun vaccinatieboekje moeten kunnen overleggen. Iedereen die naar Latijns-Amerika reist, ongeacht de duur en de omstandigheden moet tegen hepatitis A beschermd zijn. Het is sterk aan te raden alvorens te reizen een dtp-prik te halen. Deze bestaat uit vaccins tegen difterie, tetanus en polio en moet na 10 jaar vernieuwd worden.

Malaria

Dit is een ziekte die veroorzaakt wordt door bloedparasieten. Besmetting treedt op door de steek van bepaalde muggensoorten (Anopheles). Zij brengen de parasieten in het lichaam. De verschijnselen zijn koorts, vermoeidheid, hoofdpijn en spierpijn. De koorts hoeft niet heel hoog te zijn en gaat niet altijd gepaard met rillen. Een aanval van malaria kan erg op griep lijken. Verder kunnen diarree, braken en hoesten met kortademigheid voorkomen. In de lagergelegen gebieden van Bolivia komt malaria voor, voornamelijk in het regenseizoen dat loopt van november tot maart. Het is ten stelligste aan te raden onder een muggennet te slapen, een muggenwerende spray of vloeistof met DEET te gebruiken en een profylactisch middel in te nemen voor korte verblijven zoals paludrine, nivaquine, lariam, malarone of doxycy-cline. Afhankelijk van de algemene gezondheidstoestand, zal de arts de meest aangewezen behandeling voorschrijven. De ‘goedaardige’ symptomen van malaria worden door de profylaxe volledig voorkomen. Soms kan echter maanden na het stoppen van de profylaxe toch een aanval optreden (koude rillingen en koortspieken om de 48 uur). Deze vormen zijn echter niet dodelijk en eenvoudig te genezen. Raadpleeg altijd een arts als u koorts krijgt tijdens of in de eerste twee maanden na het verblijf in een malariagebied. Malaria is goed te behandelen, mits tijdig herkend.

Dengue koorts

Dengue (knokkel)koorts is een virale infectie die verspreid wordt door de Stegomyia (steek)mug, die vooral overdag en aan het begin van de avond steekt. Dengue komt voor in de lagergelegen gebieden van Bolivia en hoofdzakelijk in het regenseizoen (van november tot maart). Symptomen zijn acute hoge koorts, spierpijn, gewrichtspijn en mogelijk huiduitslag. Er bestaat geen vaccin voor. Omdat dengue gevaarlijk kan zijn en in sommige gevallen zelfs dodelijk is, is het belangrijk om bij de constatering van deze symptomen onmiddellijk een arts te raadplegen en zich steeds tegen muggen te beschermen (een muggenwerend product met DEET gebruiken, onder een muskietennet slapen, lange kleding dragen). Dengue komt zowel in de steden voor als op het platteland.

Gele koorts

Gele koorts wordt overgebracht door de steek van de mug Aedes aegypti. Na een incubatieperiode van drie tot zes dagen kunnen zich de volgende symptomen voordoen: koorts met rillingen, misselijkheid, spierpijn, rugpijn, hoofdpijn, algeheel gevoel van onwel zijn. Een aanval van gele koorts kan verscheidene dagen duren, en in het algemeen herstelt de patiënt daar goed van. In sommige gevallen echter, lijkt de patiënt in eerste instantie te herstellen, waarna hij weer terugvalt in een ernstiger ziekte met levensbedreigende gevolgen. Naast de bovengenoemde algemene symptomen wordt dit stadium gekenmerkt door geelzucht, de huid en het oogwit worden geel door een gestoorde leverfunctie, ‘zwart braaksel’, verminderde urineproductie, verward denken, hallucinaties of bewusteloosheid. Voor patiënten die dit tweede stadium van de ziekte krijgen, zijn de vooruitzichten slecht. De helft van deze patiënten bezwijkt eraan. Degenen die herstellen, ondervinden geen blijvende gevolgen. Gevallen van gele koorts zijn gesignaleerd in het Amazonegebied, Yungas (departement La Paz) en de Chapare (departement Cochabamba). Een vaccinatie is verplicht en voorkomt de ziekte.

Overige ziektes

Daarnaast zijn er in de tropische laaglanden chagas en leishmaniasis maar gelukkig komen deze ziektes nauwelijks voor onder reizigers. Chagas wordt overgedragen door het vinchuca-insect, dat zich hoofdzakelijk in het rieten dak van huizen in landelijke gebieden nestelt en speciaal in huizen waar kippen en andere dieren in rondzwerven. Zij steken alleen ’s nachts.

Leishmaniasis wordt veroorzaakt door steken van zandvliegjes. Pas op voor hondenbeten (en beten van een vleermuis), die moeten zonder uitzondering gelijk onderzocht worden door de dokter want in Bolivia komt hondsdolheid voor.

Artsen, ziekenhuizen en apotheken

Bij klachten en enige twijfel is het het beste om zo snel mogelijk naar een lokale dokter of ziekenhuis te gaan, die uiteraard verstand hebben van de gezondheidstoestand in hun regio. Vaak sturen ze de patiënt door naar een laboratorium voor een bloed- of ontlastingstest. De receptie van de betere hotels kent altijd wel een privédokter die langs kan komen in het hotel. In de grote steden zijn zowel staatsziekenhuizen als de betere en duurdere clinica’s, privéklinieken. Als buitenlandse toerist is het handig om naar de emergencia, (eerste hulp) te gaan van een ziekenhuis of kliniek, aangezien men daar als toerist gelijk geholpen wordt.

Er zijn overal farmacias (apotheken) te vinden die voornamelijk in de grote steden een ruim assortiment aan medicijnen hebben maar let op de houdbaarheidsdatum van de medicijnen. Vooral eenvoudige en landelijke apotheken verkopen ‘piraten’medicijnen, een vaak slechte imitatie van het originele medicijn.

Ten slotte is het als toerist in Bolivia zeer handig om een kleine EHBO-kit mee te nemen.

Natuurgenezers

Een groot gedeelte van de Boliviaanse inheemse bevolking heeft geen geld om een westerse dokter en westerse medicijnen te betalen en richt zich daarom tot de lokale naturista (geen naakte verschijning, maar iemand die met gebruik van natuurlijke middelen geneest), curandero of yatiri (traditionele genezers). Deze hebben allerlei methodes om een diagnose vast te stellen, zoals het lezen van cocablaadjes of het vaststellen van de ziekte door middel van een cuy (cavia) langs het lichaam van de patiënt te strijken. De curandero schrijft recepten voor die uit kruiden of planten bestaan. In Bolivia en Peru gebeuren wonderbaarlijke zaken en sommige begaafde curandero’s en Yatir’s kunnen ernstige ziektes genezen die hun westerse collega’s voor ongeneeslijk verklaren. In La Paz lopen verschillende van deze lieden rond in het straatje Jiménez vlak bij de heksenmarkt, maar het centrum is het plaatsje Curva in Cordillera Apolobamba in het noordwesten van La Paz waar de kallawayas leven, de rondreizende natuurlijke geneesheren.

In Bolivia bestaat een onuitputtelijke bron aan medicinale planten die zowel uit het regenwoud als de Andes komen zoals bijvoorbeeld uña del gato (kattenklauw) tegen kanker, sangre de grado, een sap uit een boom die uitstekend geneest bij uitwendige wonden en infecties als inwendige bloedingen en chanka piedra, een kruid dat wonderen doet bij problemen met de lever of nierstenen.