Mombasa dankt zijn ontstaan aan de ligging, gemakkelijk verdedigbaar tegen vijandelijke vloten en piraten. De handel is al sinds de oudheid van groot belang. Romeinse, Perzische, Chinese en Arabische koopvaarders liepen de haven van Mombasa binnen en elk land liet er wel iets van zijn cultuur achter. In de 15e eeuw ontwikkelde Mombasa zich tot de belangrijkste en rijkste haven aan de Oost-Afrikaanse kust. Het was geen wonder dat de Portugezen hun blik al vroeg op deze strategisch belangrijke plaats richtten. De achterliggende gedachten waren dat het bezit van Mombasa een doorbraak zou betekenen in de monopolistische handelspositie van de Arabieren langs de kust vooral met betrekking tot de handel in specerijen.

Al in 1505 probeerde Dom Francisco de stad in te nemen. De Portugezen kwamen aan land en brandden de stad plat maar werden uiteindelijk de zee weer opgejaagd. Vele malen daarna probeerden ze het opnieuw en evenzovele malen mislukte hun opzet. In 1528 lukte het hen bijna, ze plunderden de stad en verwoestten haar opnieuw, maar werden ten slotte toch weer gedwongen om de aftocht te blazen. Uiteindelijk hadden ze de indirecte hulp van het Zimbavolk nodig, dat vanuit het binnenland Mombasa trachtte te veroveren.

In 1593, nadat Mombasa drie veldslagen met de Zimba’s geleverd had, slaagden de Portugezen erin om het verzwakte Mombasa in te nemen. De bouw van Fort Jesus nam in dat jaar al een aanvang, de Portugezen beseften dat zij niet de enigen waren die belangstelling voor Mombasa hadden. Ze bezaten Mombasa toen weliswaar, maar konden, met de achterliggende geschiedenis, op weinig sympathie van de inwoners rekenen.

In 1631 kwam de bevolking in opstand en werd vrijwel de complete Portugese kolonie door de bevolking uitgemoord. Er was een nieuwe armada nodig om de overgebleven Portugezen te ontzetten en pas een jaar later slaagde men erin de leiders van de opstandelingen gevangen te nemen en te liquideren. Een groot aantal opstandelingen wist te ontkomen en vestigde zich in het achterland, te zeer verzwakt om nog een vuist tegenover de Portugezen te kunnen maken. In die opzet slaagde de sultan van Oman wel in 1698 en de Portugezen moesten, na een bezetting van zo’n 100 jaar, het veld ruimen. De handel langs de kust floreerde als in geen ander tijdperk en toen de sultan zijn zetel in 1832 naar Zanzibar verplaatste kwam Mombasa officieel onder het bestuur van dat eiland.

In 1873 namen de Britten de macht over. In hun strijd tegen de slavernij bezetten ze Mombasa, een van de belangrijkste centra voor de slavenhandel. De sultan van Oman wilde echter van het opgeven van deze lucratieve bezigheid niet weten en verplaatste het centrum van die activiteiten naar Zanzibar. In 1896 begonnen de Britten met de aanleg van de spoorlijn naar Oeganda. Na de stichting van Nairobi, een uitvloeisel daarvan, werd het bestuurlijk centrum in 1907 uit Mombasa naar Nairobi overgebracht. Mede dankzij de aanleg van die spoorbaan werd Mombasa als havenplaats steeds belangrijker. Mombasa bleef officieel onder het bestuur van Zanzibar tot aan de onafhankelijkheid van Kenia in 1963.

Wandelen door Mombasa

De meeste wandelingen beginnen bij het toeristenbureau aan de Moi Avenue. Vlak voor de deur bevindt zich het symbool van Mombasa, te zien op bijna elke ansichtkaart die u uit Mombasa kunt versturen. Het monument wordt Tusks Arch genoemd. Tusks is het Engelse woord voor slagtanden. Twee geweldige metalen, witgeverfde slagtanden overspannen de straat. De Moi Av. zelf is ook van toeristische betekenis. Er zijn tal van bedrijven en kantoren gevestigd, maar voor de toerist is de straathandel veel leuker. U loopt in zuidoostelijke richting naar de haven. Na het passeren van Digo Rd. komt u in de oude stad. Nkrumah Rd. vormt het ‘nieuwe’ gedeelte ervan en u ziet links en rechts de sporen uit een koloniaal verleden.

Aan het einde van de straat bevindt zich aan de rechterzijde Fort Jesus, gebouwd door de Portugezen in 1593. Vanuit het fort heeft u een fraai uitzicht zowel over de stad als over de oceaan. Op verschillende plaatsen kunt u de meer dan 2,5 meter dikke en 15 meter hoge muren bewandelen. De verschillende types kanonnen zullen u ongetwijfeld opvallen. Dat heeft te maken met de herkomst ervan: een gedeelte is afkomstig van Britse schepen, een ander deel is van Duitse makelij. In 1875 vestigden de Britten er een gevangenis in, een situatie die voortduurde tot 1958.

De Gulbenkian Foundation stelde in dat jaar 30.000 Engelse ponden beschikbaar voor de restauratie van het fort en de inrichting ervan als nationaal monument. Binnen de muren van het fort is een museum ondergebracht waar u kennis kunt nemen van de geschiedenis van het kasteel en van Mombasa. Een gedeelte is ingericht als maritiem museum, waar de nautische historie van de stad uit de doeken wordt gedaan. Op een van de wallen treft u de oudste spoorbaan aan van Kenia. Het treintje dat met de hand moest worden voortbewogen, bracht de officieren vanuit het fort naar hun woning in de koloniale wijken.

Na uw bezoek aan het fort wandelt u linksaf weer de Nkrumah Rd. op. Links bevindt zich Treasury Square met een aantal gebouwen die een Britse herkomst verraden. U vindt er onder andere het oude postkantoor, het voormalige gerechtsgebouw en het oude gemeentehuis. U vervolgt nu Nkrumah Rd. totdat u aan de linkerzijde de torens en het zilveren dak ziet van de in 1903 voltooide Anglicaanse kerk. De kerk is gebouwd ter herinnering aan de in 1885 in Oeganda vermoorde Engelse bisschop Hannington.

Aan de rechterzijde ziet u even verderop het Nederlandse consulaat (ABN/AMRO) en u gaat nu rechtsaf het Jamhuri park in waaraan de Lord Shiva tempel gelegen is, belangrijk bolwerk van het hindoeïsme in Kenia. De tempel is een bezoek meer dan waard. Zo ziet u de stier Nandi die het beeld van Shiva nauwlettend in het oog houdt. Verder moet u aandacht schenken aan het vele siersmeedkunstwerk dat de tempel siert en de vele mythologische voorstellingen uit de hindoegeschiedenis.

U verlaat de tempel via de hoofdingang en gaat rechtsaf, waar u al snel een ander belangrijk godsdienstig bouwwerk passeert: de Baluchi moskee. Deze werd in 1875 gebouwd en behoort tot de jongste van de vele moskeeën die de oude stad rijk is. Aan de Lord Shiva tempel grenst een andere moskee, de nog iets jongere Mbaruk moskee die werd gebouwd tussen 1860 en 1876. Tegenover de Baluchi moskee ligt het hoofdpostkantoor. U loopt nu een klein stukje terug naar Digo Rd. en vervolgt deze naar rechts. Bij de eerstvolgende grote kruising, daar waar de Jomo Kenyatta Av. eindigt, vindt u aan de rechterkant de Jain tempel (niet te missen vanwege de stenen leeuwen voor de ingang), voor de hindoestaanse gemeenschap in Mombasa de belangrijkste plaats van samenkomst.

Veel huizen en bedrijven in de directe omgeving behoren toe aan jains. Ze zijn strikt vegetarisch en zullen beslist geen dier doden. Ze gaan daarin zo ver dat ze monddoekjes dragen om te voorkomen dat ze een insect zouden inademen. Een klein stukje verderop vindt u de groente- en fruitmarkt, een kleurrijk schouwspel met voor ons absoluut onbekende producten. U gaat nu weer rechtsaf Nehru St. in. Aan uw rechterhand ziet u de Sindi moskee en even voorbij de volgende kruising aan de linkerkant de uit 1870 daterende Takwa moskee.

Uw weg vervolgend komt u in het oudste gedeelte van de oude stad. Al wandelend door de oude wijk krijgt u een goed beeld van het vroegere Mombasa met smalle kronkelige straatjes maar ook met prachtige doorkijkjes. Veel panden, waarvan een deel verwaarloosd, laten u de rijkdom zien van een ver verleden. Prachtig bewerkte deuren hangen soms scheef in de gevels, maar hebben als kunstwerk weinig aan schoonheid ingeboet. De woningen werden rond 1900 gebouwd op de funderingen van veel oudere, meest lemen huizen. Aan de versieringen op deuren en aan gevels kunt u de herkomst van de oorspronkelijke bewoners aflezen. In de straatjes hebben ooit handwerkslieden gewoond die allen hetzelfde ambacht uitoefenden.

Er is een straat met siersmeden, een straat met schrijnwerkers en allerlei andere straatjes met allerlei andere beroepsgroepen. Althans, dat was in vroeger dagen zo. Momenteel moet men, al dat fraais bewonderend, goed uitkijken waar men loopt, de bevolking leeft voor een belangrijk deel buiten de deur waar ze alles neerzetten wat ze denken nodig te hebben. Op de volgende kruising staat de Basheikh moskee. Bij de moskee treft u een holle minaret aan, opgetrokken uit koraalsteen. De moskee is de belangrijkste ontmoetingsplaats voor een bevolkingsgroep die is voortgekomen uit het Swahilivolk.

Een klein stukje naar het noorden bevindt zich aan de haven de vismarkt, ook al zo’n plaats die u even gezien (en geroken) moet hebben. U komt er via de Mbaraki Hinawy Rd. en de Gouvernment Square. Achter de vismarkt treft u tussen december en mei vele dhows aan die hun vangst hier komen lossen. Met een beetje geluk of een goede gids hebt u de kans om ze van dichtbij te bekijken, de toegang tot de haven is afgesloten.

Ten noorden van de vismarkt bevindt zich waarschijnlijk het oudste deel van Mombasa: Mzizima. Opgravingen brachten onder andere huishoudelijke artikelen aan de oppervlakte die dateren uit de 11e eeuw. Via Mzizima Rd. bereikt u, in zuidelijke richting wandelend het Leven House, een van de meest historische huizen in de oude stad waar tal van beroemde organisaties in gevestigd waren waaronder de British East Africa Company en tal van beroemde personen verbleven onder wie de Duitse ontdekkingsreiziger Ludwig Krapf.

Een klein stukje verder kunt u een bezoek brengen aan de New Buhari Bohra moskee, gebouwd in 1902. Op uw weg naar de Mandhry moskee kunt u een ommetje maken via de Nyeri St. waar het Recoda restaurant gevestigd is. Nu zijn er tal van restaurants in Mombasa, maar dit is een heel bijzondere. U zult tevergeefs naar een menukaart zoeken, de bediening vraagt u alleen van welke vleessoort u houdt. Kip, vis of vlees wordt geserveerd op plastic borden en mocht u uitzien naar een bestek, vergeet het maar, in dit Swahilirestaurant eet u met en uit de hand.

Na deze smakelijke onderbreking vervolgt u uw weg naar de Mandhry moskee, gebouwd in 1570 en nog steeds als moskee in gebruik. Na het verlaten van de moskee gaat u rechtsaf de Mbarak Hinawy Rd. in die u snel weer naar het uitgangspunt, Fort Jesus voert. Even daarvoor ziet u aan uw rechterhand nog het oude gerechtsgebouw (Old Law Court) waar vele gevangenen die hun dagen moesten slijten in de gevangenis binnen de poorten van Fort Jesus, veroordeeld werden. Een groot aantal van hen ligt begraven op de aangrenzende begraafplaats.

Het verlengde van Digo Rd. heet Nyerere Avenue, genoemd naar een legendarische Tanzaniaanse leider. Op de overgang van de twee namen vindt u aan de rechterzijde, eigenlijk nog op Moi Av. het beroemde, uit de Britse tijd stammende Castle Hotel. Nyerere Av. brengt u bij het Likoni veer waar u de Kilindini haven kunt oversteken. De snelweg aan de overzijde van de haven (A14) brengt u bij diverse stranden, waaronder Diani Beach, maar vormt tevens de belangrijkste kustverbinding met het buurland Tanzania. Vlak bij het veer aan de rechterzijde vindt u de Mbaraki zuil.

Deze hoge koraalstenen zuil markeert waarschijnlijk het graf van de sjeik van Changamwe, die er aan het begin van de 18e eeuw begraven werd. Changamwe was de leider van een van de 12 volkeren die tot de oudste bewoners van deze buurt behoorden. Ooit was hier een uit de 14e eeuw daterende begraafplaats en een even oude nederzetting. Resten van de moskee zijn nog wel terug te vinden. Zij wordt Kilindini of 3-stammenmoskee genoemd, omdat men ervan uitgaat dat zich op deze plaats drie volkeren gevestigd hadden. De zuil wordt nog als bedevaartplaats gezien door de lokale bevolking die er komt bidden tot de geesten en er offers brengen.

De Kilindini haven, ook wel ‘nieuwe haven’ genoemd, heeft de meeste taken van de ‘oude haven’ overgenomen en is daarmee de belangrijkste haven van het land. U zult er overigens weinig dhows aantreffen, deze beschouwen de oude haven nog als hun thuishaven. Omdat zij in hoofdzaak vis aanvoeren is dat ook logisch, de vismarkt ligt immers in het oude centrum.

Buiten het stadscentrum kunt u een bezoek brengen aan de ruïnes van de oude stad Jumba, een kleine moslimgemeenschap die hier gevestigd was rond de 15e eeuw. U vindt ze even buiten de stad in de richting van Kilifi en ze staan bekend onder de naam Jumba la Mtwama. In dezelfde omgeving, nabij de wijk Nyali is een krokodillenfarm gevestigd, Mamba Crocodile Village, waar u meer dan 10.000 krokodillen in elke grootte kunt bewonderen. Ten noorden van Mombasa vindt u ook het Mombasa Marine N.P., van grote ecologische betekenis voor het rif dat zich voor de kust van de stad bevindt. Een rondvaart met een (gemotoriseerde) dhow behoort eveneens tot een te overwegen uitstapje.

Mombasa Beach is het gebied ten noorden van Mombasa waar de meeste toeristen worden gehuisvest. Het gebied met bijna 40 hotels en lodges wordt opgedeeld in enkele afzonderlijke stranden. Vanuit Mombasa noordwaarts rijdend vindt u achtereenvolgens Nyere Beach, Kenyatta Beach, Bamburi Beach en Shanzu Beach. Voor degenen die op eigen gelegenheid enkele dagen in Mombasa willen verblijven volgen onderstaand enkele adressen. U kunt zich ook in verbinding stellen met het toeristenbureau van Mombasa, Moi Av. (onder de ‘tusks’).