Cultureel gezien wordt de periode tussen 1100 en 800 v.Chr. aangeduid als de ‘duistere eeuwen|. De tijd van architectonische hoogstandjes was voorbij en men hield zich met name bezig met het beschilderen van vazen. Ook ontstonden in deze tijd de eerste tempels.

Homerus vertoefde aan het einde van de achtste eeuw op het eiland Chios waar hij zijn twee heldendichten de Ilias en de Odyssee geschreven zou hebben. Daaruit bleek dat er vanaf die tijd zich veel sociale veranderingen voordeden. Er kwam een alfabet tot stand en het woord Hellas kwam in gebruik voor de hele Griekse wereld. Zo ontstond er een soort gevoel van nationaal bewustzijn. Er ontwikkelden zich tevens godsdienstige rituelen.

Overal ontstonden stadsstaatjes die hun onafhankelijkheid angstvallig verdedigden. Tegelijkertijd was er Hellas als overkoepelende nationaliteit. Vrijwel ieder eiland was een eigen staat met het eiland Delos op de Cycladen als religieus, cultureel en economisch middelpunt. Intussen breidde Griekenland zich uit langs de hele Middellandse Zee en Zwarte Zee.

Deze uitbreiding leidde ook tot nieuwe kunstvormen. Het is de tijd van de Archaïstische kunst. Met name op de Cycladische eilanden Paros en Naxos werden beeldhouwwerken gemaakt van marmer, de zogenaamde koúroi (naakte jongens) en kórai (meisjes met een lang geplooide jurk aan) met een ‘archaïsche glimlach?, die veel later zo bekend werd bij de Mona Lisa.

De perfecte mens

De Perzen waren de volgende die Griekenland wilden veroveren. Vanaf 480 v.Chr. deden ze verwoede pogingen om Griekenland binnen te dringen. De Ionische steden hadden ze snel in hun macht en ook de eilanden werden veroverd. Toen ze in 479 in noordelijke richting oprukten werden ze verslagen door de Spartaan Pausanias. Omdat de dreiging van de Perzen bleef, verenigden de Griekse staten zich in de Delisch-Attische Zeebond. Op het eiland Delos werd de bondskas bewaard. Elk lid moest geld en schepen leveren. Athene was de machtigste partner van de bond en de kas werd dan ook in 454 naar Athene verplaatst. Athene kwam in de vijfde eeuw als grootste stadstaat enorm tot bloei. Voor het eerst werden er democratische denkbeelden ontwikkeld. Athene bracht veel schrijvers, kunstenaars, geleerden en filosofen voort die de basis hebben gelegd voor onze denkbeelden nu. Handel en nijverheid waren de belangrijkste bronnen van inkomsten. De idealen vrijheid en democratie hebben wij van de Atheners geërfd. Kunstenaars uit alle eeuwen hebben zich laten inspireren door de klassieke periode. In het Athene van Perikles (461 -- 429), de legerleider die zijn stad tot grote bloei bracht, was kunst zeer belangrijk. Kunstenaars probeerden de perfecte mens vast te leggen in brons of marmer en er werden prachtige tempels gebouwd. Ook op de eilanden, zoals op Kos, Aegina, Thasos, Paros en Delos.