Dit is een van de mooiste musea gewijd aan de geschiedenis en cultuur van de kust-Sami. Het museum is enkele jaren geleden gebouwd en onder de bezielende leiding van een lokale kunstenaar zeer fraai en liefdevol ingericht. De hoofdtentoonstelling in de grote zaal gaat over de kust-Sami rond de Varangerfjord, vanaf de steentijd tot heden. U ziet er vondsten uit het stenen tijdperk, traditionele Sami-objecten en -kleding, informatie over huisvesting vroeger en nu, de rendierhouderij en prachtige kleine exposities over dieren, vissen en vogels. In een aparte zaal wordt Sami Duodji tentoongesteld, kunst en kunstvoorwerpen, die door Samikunstenaars uit geheel Lapland (Rusland, Noorwegen, Zweden en Finland) zijn vervaardigd. In 2006 toonde het museum de winnende kunstvoorwerpen van een jaarlijkse wedstrijd onder Samikunstenaars; werkelijk schitterende voorwerpen (messen, voorwerpen uit berkenhout, bast, textiel etc.). Buiten het museum is een kleine openluchtafdeling met gebouwen, waaronder een traditionele kota (Lappentent), een vuurplaats en loopt een pad door een natuurreservaat naar een vogelkijkhut. Het museum heeft verder een winkel, internetcafé, en het toeristenbureau van Nesseby is er gevestigd. Een interessante publicatie over prehistorische plaatsen langs de baai van Varanger is ‘Cultural remains in Varanger’ (in het museum te koop). Varanger Samiske Museum: 978959920, www.varjjat.org, entree NOK 40, open 10.00-18.00 uur.

Mortensnes Cultural Monument

In een prachtig gebied bij Mortensnes, aan de noordwestelijke kant van de baai van Varanger, ligt een van de belangrijkste archeologische vindplaatsen van Finnmark. Wie in de prehistorie en Samigeschiedenis is geïnteresseerd zal het een fascinerend gebied vinden. Deze plaats aan de Varangerfjord was een belangrijk religieus centrum en een offerplaats. Sporen in het landschap vertellen over 10.000 jaar Samigeschiedenis. In het beschermde gebied liggen tal van restanten van prehistorische nederzettingen, 300 graven, vier offerplaatsen en enkele heilige stenen. Het opvallendst is de ‘visolie steen’, een 3 m hoge steen, omgeven door steencirkels. De steen is zo genoemd vanwege de resten visolie die erop zijn aangetroffen. De steen werd met visolie ingewreven om een goede vangst af te dwingen. Behalve vis werden er ook andere dieren geofferd aan de steen. Bij het Mortensnes Cultural Monument is een klein maar mooi informatiecentrum gebouwd (dat onderdeel uitmaakt van het Varanger Samiske Museum). Vanaf het informatiecentrum loopt een pad van enkele km´s langs de belangrijkste prehistorische vindplaatsen (vrij toegankelijk, ook buiten de openingstijden). Het is zeer aan te raden een gegidste rondleiding te volgen of het informatieboekje te kopen om te betekenis van de verschillende plekken goed te kunnen begrijpen.

Bugøynes

Als u de E6 van Varangerbotn naar Kirkenes volgt zijn er onderweg 2 plaatsen een stop waard: Bugøynes en Neiden. Voor een bezoek aan het vissersdorp Bugøynes moet u even de E6 verlaten. Het dorp heeft 350 inwoners, voornamelijk Kven, afkomstig uit Finland. Veel bewoners zijn aanhangers van de strenge protestantse sekte van Læstadius, die vooral in Zweeds Lapland veel aanhangers heeft. Dit verklaart het sobere karakter van het dorp en de grote mate van gelijkheid binnen de gemeenschap. Bugøynes is het enige dorp in Finnmark, dat tijdens de terugtrekking van de Duitse troepen in 1944 geheel gespaard is gebleven. De bevolking wist met de Duitsers een akkoord te sluiten: in ruil voor vervoer van de Duitsers over de fjord werd het dorp niet platgebrand. Na een crisis in de visserij wist het dorp de laatste jaren grotendeels over te schakelen op de vangst en verwerking van de Koningskrab of Kamtsjatka krab. In het dorp is een visverwerkingsfabriek en een winkel waar u de krab kunt kopen. Vogelliefhebbers kunnen vanuit het dorp in twee uur naar de vogelrotsen van Ranvik lopen. Bugøynes Oppleselver AS regelt overnachtingen in historische huizen of een vissershut aan zee, en organiseert bezichtigingen in de visfabriek en bootexcursies in de omgeving (978990375, www.bugoynes.no).

Neiden

Aan de afslag van weg 893 naar Finland en Inari ligt het plaatsje Neiden. Hier stroomt de Neidenelva, die vanuit het Finse Inarimeer naar de Oceaan stroomt (in Finland de Näätämöjoki), via een serie stroomversnellingen in de Neidenfjord. De rivier is al eeuwenlang een bekende zalmrivier. ’s?Zomers kunt u er grote zalmen zien die al springend de stroomversnelling proberen te overwinnen, een spectaculair gezicht! Het is onvoorstelbaar hoe de vissen de woeste stroom weten te overwinnen. Op deze plek vingen de Sami de zalm met speciale vangnetten. Ook nu nog wordt hier ’s?zomers op deze traditionele manier gevist. Een orthodoxe kapel herinnert aan het feit dat dit gebied werd bewoond door Skolt Samen, afkomstig uit Rusland.

Kirkenes

Langs enkele mooie fjorden bereikt u Kirkenes, eindpunt van de Hurtigrute en aan het eind van de E6, de langste weg van Noorwegen. Kirkenes is de hoofdplaats van Sør Varanger, de grote grensgemeente die ligt ingeklemd tussen Rusland en Finland. In de streek wonen ongeveer 9800 mensen, waarvan 7000 in de stad Kirkenes. Kirkenes is bepaald geen mooie stad. In 1902 was Kirkenes niet meer dan een paar huizen rond de kerk op een schiereiland (Kirke = kerk, nes = schiereiland), maar toen in 1906 werd ontdekt dat de donkere rotsen rond het plaatsje grote hoeveelheden ijzererts bevatten vestigden zich al snel enkele duizenden mensen in Kirkenes en werden enkele grote mijnen aangelegd. Lange tijd was mijnbouw de belangrijkste industrie. Tussen de wereldoorlogen was het stadje welvarend en bouwde men huizen in Russische stijl met uivormige koepels. Maar de nabijheid met Rusland werd Kirkenes in de Tweede Wereldoorlog fataal. Het nabijgelegen Moermansk was de enige ijsvrije haven van Rusland, die niet door nazi-Duitsland was bezet, en daarom vitaal voor de geallieerden, die gigantische hoeveelheden voorraden en wapens vanuit Engeland en de VS naar Moermansk wisten te vervoeren over de Barentszzee. De Duitsers bouwden Kirkenes om tot een vesting met 30.000 soldaten, voor de strijd aan het Litzafront. Kirkenes werd dag en nacht door de Russische troepen gebombardeerd (meer dan 300 keer). Een uitputtingsoorlog volgde in de winter van 1944, met duizenden doden als gevolg van de strijd en de bittere kou, waarna de Russen de Duitsers wisten terug te dringen. In oktober 1944 troffen de Russen een door de Duitsers volledig platgebrande stad aan, met bewoners die zich schuil hielden in grotten en kelders onder de grond. De haven/industriestad werd na die totale vernietiging haastig en met weinig oog voor schoonheid opgebouwd, en kwam in de jaren 1950-1970 tot bloei na de exploitatie van de ijzermijnen rond Bjørnevatn. Tegenwoordig zijn de mijnen gesloten en is Kirkenes vooral als havenstad belangrijk vanwege zijn centrale ligging in de Barentszregio met zijn ijsvrije haven. En na 30 jaar Koude Oorlog is tegenwoordig de handel met Rusland weer groeiende. Langs de kade bij de haven ziet u opvallend veel Russische schepen en bemanningsleden. Dat er veel Russen wonen en werken blijkt uit de tweetalige straatnaambordjes van de stad. Voor de toerist valt er echter niet veel te beleven; zelfs de jongen van het toeristenbureau (die hier een zomerbaantje had) was niet erg enthousiast en meldde dat de stad geen bezienswaardigheden had behalve het museum. Een veelgemaakt uitstapje is de bootexcursie over de Pasvikrivier naar de Russische grens bij Boris Gleb (vanaf de jachthaven aan de oostkant van de stad; diverse malen per dag).

Bezienswaardigheden Kirkenes

Grenslandmuseum en Saviomuseum Aan de rand van Kirkenes ligt het ‘Grenselandmuseet’, onderdeel van het Sør-Varangermuseum, over de geschiedenis en de cultuur van de mensen die in het grensgebied van Noorwegen, Finland en Rusland wonen. Het grootste deel van het museum is gewijd aan de dramatische jaren gedurende de Tweede Wereldoorlog. Thema’s zijn: de Duitse fortificatie van Kirkenes, het luchtalarm en de bombardementen, de Moermansk konvooien, de acties van de partizanen, de krijgsgevangenen en er is een Russische Iljusjin tentoongesteld. Verder is er een expositie over de geschiedenis van 90 jaar mijnbouw in Sør-Varanger, en zijn er wisselende kunsttentoonstellingen. In hetzelfde museum is ook een afdeling gewijd aan de Samische kunstenaar John Savio, die in 1902 in Kirkenes werd geboren en in 1938 op de leeftijd van 36 overleed. Savio ontwikkelde in zijn tekeningen en houtsneden een heel eigen stijl, met sombere en abstracte voorstellingen. Bekend zijn vooral zijn rendieren, eenzame figuren en motieven uit het dagelijks leven van de Sami. Maar ook zijn dreigende interpretaties van de noordelijke natuur en zijn Lapse landschappen maken indruk.

Excursies naar Rusland

De enige grensovergang met Rusland is 15 km buiten Kirkenes, bij Storskog. Bij de grenspost is een souvenirshop met Russische artikelen, maar zonder visum komt u hier niet veel verder. Vanuit Kirkenes gaan dagelijks bussen naar Nikel en Moermansk (250 km) en worden excursies naar Rusland georganiseerd. U dient hiervoor een visum aan te vragen (duurt minimaal 4 werkdagen; bij voorkeur van tevoren in Nederland aanvragen). Gezien de afstand naar Moermansk (250 km, ca 4 uur rijden) is een dagexcursie niet de moeite waard, maar boekt u het best minimaal een weekendexcursie. Het Tourist Office van Kirkenes kan u reisorganisaties aanraden voor excursies naar Russisch Lapland.

Grense Jacobselv

Wie de moeite heeft genomen om helemaal naar Kirkenes te rijden moet beslist nog even 50 km verder rijden naar Grense Jacob-selv, het echte eindpunt van Noorwegen aan de grens met Rusland. Voor sommigen heeft deze plek een symbolische waarde, voor anderen is het niet meer dan het einde van de weg, waar u een blik kunt werpen op het aangrenzende Russische bergland. Maar dit uitstapje is de moeite waard, alleen al vanwege de schitterende route door ruig berggebied met kleine bergmeren en hoge, door het gletsjerijs afgeslepen rotswanden. Het laatste stuk is een onverharde weg langs de rivier Jacobselv, die de grens vormt met Rusland. Langs de rivier ziet u gele (Noorse) en roodgroene (Russische) grenspaaltjes. Het is verboden de grens te passeren; denk niet dat u niet gezien wordt, want Noren en Russen bespioneren elkaar voortdurend vanuit nabijgelegen observatieposten. De Jacobselv en de monding van de rivier werd in 1826 vastgelegd als grens tussen Noorwegen en Rusland, maar werd door de lokale Russische vissers niet in acht genomen. Op verzoek van de Noorse inwoners bedacht de Luitenant van Vardøhus een originele oplossing: aan de monding van de rivier werd in 1869 de Koning Oscar II kapel gebouwd die zichtbaar was vanaf zee en als afbakening diende van de grens met Rusland. De kerk werd destijds wit geverfd als duidelijk grensbaken. De kerk ligt er verlaten bij, niet omringd door een dorp, maar is een belangrijk Nationaal Noors symbool geworden. Naast de kapel is de historische Prestestua (pastorie) ’s?zomers ingericht als café (30 juni-6 aug. vr., za., zo. 12.00-20.00 uur). De Russen deden iets later hetzelfde, en bouwden aan de andere kant van de baai een kleine orthodoxe kerk. Later, ten tijde van de Koude Oorlog stond men veel minder vredelievend tegenover elkaar, en bouwden beide landen grote spionageposten in de bergen aan de grens. Hoog boven op de rotsen staat nu de basis OP247, de meest oostelijke NAVO-post, die met zijn radar elke vierkante meter van Rusland aftast. Aan het eind van het weggetje ligt een baai met strandjes en grijze rotsplaten aan de Arctische Zee. Een mooie plek om een camper of tentje neer te zetten en te genieten van de Middernachtzon.

Pasvik Vallei

Als een wig ligt de vallei langs de Pasvikrivier ingeklemd tussen Rusland en Finland. De rivier vormt over 196 km de grens met Rusland. Het stuk Rusland langs de Pasvikrivier was vroeger deel van Finland, maar werd na de winteroorlog van 1939-1940 door Rusland ingelijfd. Het Pasvikgebied heeft een rijke natuur, met enkele grote oerbossen en bijzondere planten. Halverwege het dal, in Svanvik, ligt het Svanhovd natuurcentrum, met botanische tuin, accommodatie en een infocentrum van het Øvre Pasvik Nationaal Park. Hier staat ook de houten uitzichttoren Høyde 96, een vroegere spionagepost uit de Koude Oorlog. U hebt uitzicht op grote delen van de Pasvikvallei, de Russische stad Nikkel, en hebt kans om met een verrekijker roofvogels en beren te zien in de moerassen in de omgeving.

Øvre Pasvik Nationaal Park

Helemaal aan het eind van de weg ligt het Øvre Pasvik Nationaal Park, een gebied met moerassen, naaldbossen en de dichtste berenpopulatie van Noorwegen. De bossen van Øvre Pasvik zijn de meest westelijke uitlopers van de Siberische taigabossen, en herbergen enkele planten- en diersoorten die in de rest van Noorwegen niet voorkomen. Het 119 km2 grote gebied werd in 1970 beschermd om de oerbossen van grove dennen te beschermen. De bossen hebben zich zonder menselijke bemoeienis kunnen ontwikkelen en de oudste bomen in het gebied zijn meer dan 400 jaar oud. Het landschap is een afwisseling van lage beboste heuvels, venen en meren, en lijkt erg op het aangrenzende Fins Lapland. In het voorjaar is het gebied rijk aan watervogels, onder andere kraanvogels en wilde zwanen, die terugkeren van hun overwinteringsgebieden. Ook leven er in het gebied zo’n 20 bruine beren. Wie het gebied wil verkennen dient met kaart en kompas overweg te kunnen. Er zijn geen wandelroutes aangelegd, maar wel twee overnachtingshutten aan de rand van het gebied. Net buiten het park loopt een gemarkeerd pad van 5 km naar Treriksrøysa, het drielandenpunt tussen Noorwegen, Finland en Rusland. Bedenk dat het strikt verboden is er omheen te lopen!